Zwartboek

In 1992 kocht en las ik de Engelse vertaling van de oorspronkelijk in het Russisch gepubliceerde, door Dmitri Sjostakovitsj aan Solomon Volkov gedicteerde memores. Dat boek Testimony was denk ik één van de eerste boeken in het Engels die ik las én begreep. Deze memoires waren in 1981 ook in de serie Privé-domein in het Nederlands verschenen, maar de oplage daarvan was reeds snel uitverkocht en exemplaren onvindbaar. Drie jaar geleden trof ik op internet echter alsnog een exemplaar van Getuigenis. Herinneringen van Dmitri Sjostakovitsj aan; ik las het pas nu. Na meer dan twintig jaar lees je zo'n boek als voor het eerst. Over de authenticiteit van de door Volkov opgetekende uitspraken van Sjostakovitsj is veel te doen geweest, maar ik denk dat het merendeel van de uitspraken rechtstreeks uit de mond van de grote componist zijn gekomen. Het zijn veelal korte anekdotes en meningen die Sjostakjovitsj tijdens vele gesprekssessies in de twee, drie jaar voor zijn dood in 1975 heeft uitgesproken, en Volkov zal er een flinke klus aan hebben gehad om alles enigszins tot een min of meer coherent leesbaar geheel te puzzelen. Eigenlijk springt het soms flink van de hak op de tak, maar na de laatste pagina van het boek heb je een helder beeld van de mentale gesteldheid van deze componist en van de wijze waarop hij de permanente dreiging van Stalin en zijn terreurorganisatie onderging. Mooie anekdotes over het telefoongesprek met Stalin, en over de ontmoeting met Stalin tijdens een componeerwedstrijd voor een nieuw volkslied! En ook bijster interessante verhalen en inzichten over Moessorgski, Glazoenov, Prokofiev en Strawinsky. Ach ja, iedere liefhebber van (Russische) klassieke muziek moet dit boek lezen.
Vorig jaar startte het KCO een Sjostakovitsj-cyclus met dirigent Andris Nelsons, beginnend met drie sleutelwerken: de Vierde, Vijfde en Tiende symfonie (zie hier, hier en hier de weblogs van die concerten). Komend seizoen volgen de Zesde en Zevende. Die Vierde is op zichzelf, maar ook in de ontwikkeling van Sjostakovitsj een ongelooflijk meesterwerk; na de geslaagde Eerste, een frisse jeugdsymfonie, componeerde Sjostakovits twee symfonieën die nooit worden opgevoerd: te patriottisch en te pompeus. En dan opeens die hemelbestormende Vierde, die hij nog voor de première terugtrok, nadat op 28 januari 1936 in de Pravda een openlijke aanval op de muziek van Sjostakovitsj werd geplaatst, naar aanleiding van de opera Lady MacBeth van Mtsensk (hoogstwaarschijnijk werd het artikel grotendeels door Stalin zelf geschreven cq gedicteerd. In Getuigenis is een vertaling van het artikel opgenomen.) Als Sjostakovitsj die Vierde tot uitvoering had gebracht, had hem dat tijdens de jaren van de Grote Terreur (1937-1938) zeerzeker het leven gekost. Pas decennia later, na de dood van Stalin, werd de symfonie voor het eerst uitgevoerd. Ik heb nog niet alle, maar wel de meeste symfonieën van Sjostakovitsj in de concertzaal gehoord. Vele hebben met elkaar gemeen dat je ongemakkelijk in je stoel zit. De Vierde, Vijfde, Zevende, Achtste, Tiende, Elfde, Dertiende en Vijftiende: het zijn beklemmende werken die je, als je je eraan overgeeft, bij je lurven grijpen. Alleen de Tweede, Derde en Twaalfde hoorde ik nog nooit live. Het gaat vast een keer gebeuren.