De vozjd

Het moest er zeker een keer van komen: een biografie over Josef Stalin. Een jaar of tien geleden kocht ik Aan het hof van de rode tsaar van Simon Sebag Montefiore, maar legde het na 50 pagina's boos weg omdat ik die ongenuanceerd vond. Nu kocht ik het onlangs verschenen en positief besproken boek Stalin. De biografie van Oleg Chlevnjoek; een exclusief noten en register zeer beknopte biografie van nog geen 400 bladzijden. Chlevnjoek weeft twee verhaallijnen door elkaar: dat van de meer dagelijkse aard van Stalin, waarbij zijn laatste dagen en uren voor zijn dood in maart 1953 de kaptstok vormen. En dat van de chronologie: jeugd, revolutie, machtsstrijd, stabilisatie, de Grote Terreur van 1937-1938, Tweede Wereldoorlog en laatste jaren. Stalin en Hitler hebben met elkaar gemeen dat zij ieder verantwoordelijk waren voor miljoenen doden, maar daar houdt de vergelijking eigenlijk wel op. Stalin was niet uit op rassenleer, zondebokken, expansie en oorlog, maar zo leert deze biografie slechts op één ding: lijfsbehoud. Zijn diepe arwaan maakte dat een mensenleven (of miljoenen) niet telde, als hij maar de baas kon blijven. Zelfs zijn directe medewerkers waren hun leven geen seconde zeker. Stalin voerde een desastreuze economische en in de Tweede Wereldoorlog aanvankelijk ook militaire politiek, en het is eigenlijk onvoorstelbaar dat er geen geslaagde samenzweringen tegen hem hebben plaatsgehad (over mislukte geen enkele overlevering trouwens). Direct na zijn dood werden al zijn gruwelijke economische en repressieve decreten opgeschort; binnen enkele maanden was het hele land bevrijd van de ergste ellende. Deze biografie is een goede inleiding in deze dictator, maar geeft geen antwoord op de knellende vragen wat Stalin nu daadwerkelijk bezielde en waar die bezieling uit voortkwam. Een biograaf heeft het echter moeilijk met Stalin: de archieven zijn nog maar net en deels open, en veel van het materiaal is onbetrouwbaar (want wie durfde überhaupt zijn mening aan papier toe te vertrouwen...?). En wetenschappers gissen zo weinig mogelijk.
Tenslotte: de oorspronkelijke Engelse titel is: Stalin. New Biography of a Dictator. In het Nederlands: Stalin. De biografie. Met op het achterplat: het standaardwerk voor de komende decennia. Welja!