Gods water en Gods akker

De afgelopen jaren verschenen een aantal zogenaamde literaire thrillers geschreven door jonge schrijfsters met volbloedige Hollandse namen; de stations hingen vol met posters met de omslagen. Ik ben geen liefhebber van dat genre, of beter: ik besteed mijn leestijd liever aan andere boeken. Door mijn vooringenomenheid miste ik de debuurtroman van Franca Treur die ik zonder pardon onder dezelfde categorie schaarde. Dorsvloer vol confetti werd me echter onlangs aanbevolen, en ik las de 26ste druk van deze roman die twee jaar geleden verscheen. Het is een fraai geschreven en stemmig boek over de jeugd van een meisje in een groot boerengezin in Zeeland, waarin godsvrucht en het boerenbedrijf centraal staan. Franca Treur groeide in een vergelijkbare situatie op, maar vermeldt voor alle duidelijkheid voorin het boek dat overeenkomsten met werkelijk bestaande personen op toeval berusten. Dit is zeker niet het zoveelste voorbeeld van een afrekening met een calvinistische jeugd; integendeel eigenlijk. Onderhuids is er zeker een groeiende mate van twijfel en een wil tot ontdekken wat er verder is tussen hemel en aarde, maar tot een doorbraak komt het in het boek niet. Dat is ook niet de aard van de roman; de lezer kan zijn eigen conclusies over dit calvinistische milieu trekken.
Het omslag is mij teveel van het goede. Op het achterplat een foto van de schrijfster, een jonge blonde juffrouw. Op het voorplat eveneens een blond meisje. Als het het boek wijd openslaat is het wel erg blond en quasi-diepzinnig gestaar allemaal.

Oorlog zonder vrede

Het moest er zeker van komen, en in een week of vier was ik volledig ondergedompeld in wellicht de grootste Russische roman van de twintigste eeuw: Leven & lot van Vasili Grossman. Met de slag om Stalingrad als centraal gegeven beschrijft Grossman de levens van een flinke hoeveelheid uiteenlopende figuren waarvan de belangrijkste via via aan elkaar gelieerd zijn. Zij allen nemen deel aan of ondervinden de gevolgen van de oorlog en het het sovjet-regime, of het nu direct aan het front in de puinhopen van Stalingrad zelf is, in een werkkamp van de Duitsers of de Russen, of aan de wetenschappelijk academie in Moskou. Achterin het boek is over tien pagina's een lijst van personages opgenomen, over 17 situaties gegroepeerd. Deze enorme collectie personages dwingt je tot een grote concentratie maar ook tot doorlezen om de grip op het boek niet te verliezen. Sommige personages worden zelfs soms tot drie keer verschillend genoemd: met hun voornamen, hun achternaam en hun bijnaam. Ik ken geen ander boek waarin zo treffend en compleet een gehele maatschappij (in dit geval een totalitaire maatschappij in oorlog) wordt beschreven. Grossman baseerde veel gebeurtenissen op eigen ervaringen: als oorlogscorrespondent was hij aan het front in Stalingrad en zag hij vlak na de bevrijding de gaskamers van Treblinka; hij kende ook de werking van de partijkaders van binnenuit. Dat maakte dit boek tot een gevaarlijk boek voor de Sovjet-Unie; geen wonder dat het niet mocht verschijnen. Wel een wonder is dat er een versie van het manuscript bewaard bleef. Grossman zelf stierf enkele jaren na het voltooien en afwijzen van het boek verbitterd aan kanker, waarschijnlijk met de gedachte dat hij in tien jaar tijd een grootse roman schreef die nooit gelezen zou worden. Het lot besliste gelukkig anders; met Leven & lot schreef hij een waardige en eigentijdse opvolger van de grote Russische romans uit de negentiende eeuw.