30 augustus 2006

Primo Levi (2)

In Het respijt vertelt Primo Levi over de periode na de bevrijding van Auschwitz-Birkenau, waarin hij via een enorme omweg naar huis terugkeerde. Die terugreis is als het wakker worden in een koud huis waarbij op het moment van ontwaken de verwarming aanslaat: langzaamaan zie je de schrijver zich realiseren dat er nog een leefbare wereld bestaat, waar het steeds minder onaangenaam wordt. Over de thuiskomst vertelt hij nagenoeg niets. Het boekje is naast een beschrijving van de omzwervingen ook een verzameling anekdotes. Zijn (tijdelijke) reisgenoten komen kleurrijk in beeld en de creativiteit die men aan de dag legt om in leven te blijven of zelfs wat geld te verdienen is boeiende leesstof. Samen met Is dit een mens grootse literatuur!

Wat anders. Ik las Het respijt in de uitgave van het pockethuis van Meulenhoff. Natuurlijk, gebonden boeken zijn het fraaist, maar ik heb niets tegen pockets. Je kunt je afvragen of uitgeverijen er goed aan hebben gedaan om in de herdrukcyclus een goedlopend boek zo snel te laten afdalen van gebonden uitgave en paperback naar goedkope herdruk en daarna een pocket, maar dat is een ander verhaal. Nagenoeg alle grote literaire uitgeverijen hebben een pocketserie. Die van Meulenhoff is het lelijkst door die hopeloze quote op nota bene de rug: lezen is een belevenis. Ik kan me allerlei verkoopbevorderende elementen op voorplat, rug of achterplat van een boek voorstellen, maar deze quote is wel de meest idiote en mislukte die ik ken. Zou er één boekenkoper sneller tot aanschaf van zo'n pockethuispocket overgaan, ten koste van een rainbow, pandora, singelpocket waar die op auteur gerangschikt tussenstaat, vanwege dat lezen is een belevenis op de rug? Ik stel me tenslotte zo'n bijeenkomst voor waarbij een uitgever, redacteur, marketeer en vormgever met quasi-diepzinnige blikken en met de handen in de zakken rond een tafel staan waarop uiteenlopende voorstellen voor omslagen liggen. En dan was iedereen het er dus over eens dat déze vormgeving met die quote de beste is...

24 augustus 2006

Primo Levi

Bij mijn log over het Dagboek van Anne Frank kreeg ik van drie bezoekers het advies om Is dit een mens van Primo Levi te lezen, en daarna Het respijt. Ik had nog nooit iets van Levi gelezen, dus bij zulk een krachtige aansporing bezocht ik meteen de boekhandel. Is dit een mens bleek niet leverbaar te zijn, maar via antiqbook spoorde ik het snel op; ik las het gisteren en vandaag. Het is een uitermate indringende beschrijving van zijn deportatie naar en gevangenschap in Auschwitz. Na zijn terugkeer in Italië schreef hij meteen dit boek, waarin hij niet alleen de feiten van wat hij meemaakte beschrijft, maar ook probeert te analyseren waar in het kamp de grenzen van het mens-zijn lagen. Ik schreef al eerder: de werkelijkheid is altijd aangrijpender dan een verzonnen verhaal. Dit boek is het beste bewijs voor die stelling. Ik ga dit boek hier niet analyseren; toelichting is eigenlijk overbodig. In het voorwoord schrijft Levi waarom hij dit boek geschreven heeft. Het eindigt met de beklemmende en onheilspellende opmerking: Het lijkt me overbodig hieraan toe te voegen dat geen enkel feit verzonnen is. Morgen vervolg ik Levi's verslag met Het respijt.

Kim

Verplichte kost voor wie naar India gaat is Kim van de Britse schrijver Rudyard Kipling (1865-1936). Kipling schreef het boek in 1901; in 1907 ontving hij de Nobelprijs voor de literatuur. Kim wordt overal en altijd geroemd om zijn beeldingskracht: je ruikt India, je proeft het eten, je hoort de straatgeluiden enzovoort. Daarnaast zit het boordevol spiritualiteit. Het jochie Kim reist immers met een Tibetaanse lama door het land, op zoek naar de Rivier van de Pijl. Tegelijkertijd wordt Kim ingeschakeld bij het opsporen van spionnen. Ogenschijnlijk een mooie mix, maar ik moet bekennen niet van het boek genoten te hebben. Het leest weliswaar vlot, maar mij ontging tegelijkertijd een hoop. Het boek bevat ontelbare inheemse termen die ik niet begreep. Bovendien wisselt de situatie in het verhaal zo vaak en zo abrupt, dat ik af en toe volledig de draad kwijt raakte. De verhaallijn en het perspectief in de roman zijn eigenaardig gestructureerd. Wanneer je op internet op zoek gaat naar beschrijvingen over dit boek, lees je uitsluitend lovende woorden. Helaas, ik heb niet zo kunnen genieten.

18 augustus 2006

Het zijn net mensen

Joris Luyendijk is een eigenzinnig journalist. In Het zijn net mensen lijkt hij zijn vijf jaar correspondentschap in het Midden-Oosten van zich af te schrijven. De berichtgeving uit het Midden-Oosten is gefilterd, vervormd en gemanipuleerd. Veel van het nieuws is voorgekookt door de grote internationale persbureaus. De meeste correspondenten in de regio spreken bovendien de taal niet, dus kunnen niet communiceren met de plaatselijke bevolking - vergelijk de situatie dat een Chinese correspondent die alleen Chinees spreekt voor de belangrijkste dagbladen en de staatstelevisie in China iedere dag het Nederlandse nieuws verslaat en zich alleen kan onderhouden met de vriendelijke, Chinees sprekende meneer van de Rijksvoorlichtingsdienst... Daarnaast: alle Arabische landen zijn dictaturen, waar mensen nooit vrijuit spreken, en waar je permanent iemand van de geheime dienst als begeleider om je heen hebt hangen. Tja, dan kom je vers in een land aan, camera's draaien en live in het 8 uur-journaal: 'En Joris, hoe is de sfeer?' Het boek staat vol onthullende inkijkjes in de wijze waarop wij geïnteresseerde kijkers en lezers het wereldnieuws voorgeschoteld krijgen. Je zou er cynisch van worden. Waar Israël en de Verenigde Staten op de meest professionele manier de media van informatie voorzien, presenteren de Arabische landen en de Palestijnen hun kijk op de zaak op de meest stuntelige manier. Daardoor wordt onze visie sterk beïnvloed. Toch maar even een citaat. Raakt een Arabische leider in conflict met een westerse regering, dan is hij 'anti-westers'. Westerse regeringen zijn nooit 'anti-Arabisch'. (...) Hamas is 'anti-Israëlisch', joodse kolonisten niet 'anti-Palestijns'. Palestijnen die geweld gebruiken tegen Israëlische burgers zijn 'terroristen', Israëliërs die geweld gebruiken tegen Palestijnse burgers 'haviken' of 'hardliners'. Israëlische politici die een geweldloze oplossing zoeken zijn 'duiven', hun Palestijnse tegenvoeters 'gematigd' - implicerend dat alle Palestijnen fanatiekelingen zijn. Je zag de twee maten het best als je het omdraaide: 'De gematigde jood Shimon Peres heeft met zijn anti-islamitische toespraak grote onrust gezaaid bij Palestijnse duiven.' Je wordt niet bepaald vrolijk van dit boek, maar je moet het gelezen hebben om hierna nog het idee te houden dat je ondanks alle manipulaties met onbevangen ogen naar de wereld om je heen kunt blijven kijken. Klik even op het omslag, dan verschijnt het in een apart scherm in groter formaat. De foto is al even onthullend... Lezen, dit boek!

India

In oktober gaan M., zijn tante A. en ik twee weken naar India. Het stond al lang op mijn verlanglijstje om daar eens naartoe te gaan en na twee jaar van uitstellen, afstemmen en de juiste reis en datum zoeken, gaat het binnenkort dan toch gebeuren. Het wordt een korte georganiseerde groepsreis naar het Golden Triangle-circuit in Rajasthan. Hoe kort en weinig diepgravend de reis wellicht ook is, ik verheug me er enorm op en ben van plan goed ingelezen op Schiphol te verschijnen. Als introductie las ik vorige week het deel over India uit de landenreeks van KIT Publishers, de uitgeverij van het Tropeninstituut. Het door Brigitte Ars geschreven boekje van 130 pagina's dateert van 2005 en behandelt in vogelvlucht maar met voldoende diepgang allerlei aspecten van dit enorme land: geschiedenis, politieke situatie, godsdienst, economische opkomst, Bollywood, verschillen tussen noord en zuid en arm en rijk, de positie van vrouwen enzovoort. Op het boekenplankje met nog te lezen boeken staan inmiddels boeken van Kipling, Forster en Rushdie dus als je je gaat afvragen waarom er opeens allerlei India-gerelateerde titels op deze leeslog verschijnen heb je hier het antwoord.

Groene versus witte spelling

Afgelopen week werd de nieuwe spelling officieel; tegelijkertijd verscheen een alternatieve woordenlijst. De Groene spelling versus de Witte spelling is al een poosje onderwerp van een belachelijke strijd tussen de Nederlandse Taalunie enerzijds en het Genootschap Onze Taal anderzijds. Daarnaast betoont het journaille zich weer van zijn meest bekrompen en betweterige zijde. In NRC Handelsblad van woensdag 16 augustus stond deze ingezonden brief die ik met volledig onderschrijf. Verdere toelichting overbodig. Om het krantenknipseltje goed leesbaar op je scherm te krijgen: klik eerst op het artikel, en daarna op het kruisteken dat onderaan verschijnt.

14 augustus 2006

Dagboek van Anne Frank

Tja, iedereen heeft zo zijn zwakheden; vanaf vandaag heb ik er eentje minder. Ik las namelijk Het Achterhuis uit, de dagboekbrieven van Anne Frank. Een hele boekenkast met gelezen boeken vol, maar dit boek las ik nog niet eerder. Een paar jaar geleden kocht ik wel de wetenschappelijke editie met de verschillende varianten, maar dat is bepaald geen uitgave die uitnodigt om te lezen. Sinds 2003 is gelukkig een leesversie beschikbaar gebaseerd op de wetenschappelijke editie en mét de extra bladen die pas na de dood van Otto Frank boven tafel kwamen. Over de kwaliteiten van dit dagboek hoef ik denk ik niet lang uit te weiden. Anne Frank was een vroegrijp meisje en een begaafd schrijfster. Als ze de oorlog zou hebben overleefd had ze het in de literatuur nog ver kunnen schoppen. Het heeft niet zo mogen zijn. Aan het lezen van dit dagboek hangen onlosmakelijk de emoties over het onrecht dat aan Anne Frank, haar mede-onderduikers en alle joden is aangedaan. De holocaust blijft niet te bevatten, hoeveel je er ook over leest. Vorig jaar kocht ik de twee heruitgegeven delen van Ondergang van Presser, maar mij ontbreekt de moed het te lezen. Van holocaust-verhalen raak ik altijd van slag, en kan ze niet anders een plek geven dan door te denken: arme mensen, ze leefden buiten hun schuld in de verkeerde tijd en op de verkeerde plek. Maar dat is een schrale troost.

11 augustus 2006

De eeuw van mijn oom en tante

Tijdens mijn leesvakantie in Zuid-Frankrijk las vriend J. de oorspronkelijke Engelse versie van Twee levens van Vikram Seth. Voor mijn verjaardag gaf hij me de vertaling cadeau. Seth beschrijft hierin het leven van zijn Shanti-oom en zijn tante Henny. Beiden werden geboren in 1908, leerden elkaar aan het begin van de jaren dertig in Berlijn kennen, maar trouwden pas in 1951. Henny overleed in 1989, Shanti-oom in 1998. Het boek is een uitermate toegewijde beschrijving van hun beider levens, hun karakter en de stormachtige tijd waarin ze leefden. Shanti-oom kwam uit India, studeerde in Duitsland, werd later tandarts in Londen, maar verbleef tijdens de oorlog als leger-tandarts aan geallieerde zijde in Noord-Afrika, en verloor een deel van zijn arm bij de strijd om Monte Cassino. Tante Henny was Duitse en jood. Van haar naaste familie was zij een van de weinigen die de oorlog overleefde. Als student woonde de schrijver enkele jaren bij zijn oom en tante in huis, waarna hij zich speciaal in hun levens is gaan interesseren. Pas na de dood van oom schreef hij dit boeiende en humane boek, dat een mengeling is van een (familie)biografie, memoires en bespiegelingen over de tijd waarin zij leefden. Het boek maakt duidelijk dat de werkelijkheid altijd interessanter en aangrijpender is dan een verzonnen verhaal.

09 augustus 2006

Regels zijn regels

Na het eerste Hirsi Ali-debat in de Tweede Kamer in mei j.l. interviewde Paul Witteman in Buitenhof Dorien Pessers, hoogleraar Rechtstheorie aan de VU in Amsterdam. Wat een toetsing van de uitspraken van Verdonk in het kamerbedat moest worden, werd een vlijmscherpe en pijnlijke analyse van een regeringsbeleid dat later als een heel zwarte bladzij in onze geschiedenis geboekstaafd [zal] worden. Geen enkele uitzending van Buitenhof ontving zoveel reacties, overigens nagenoeg allemaal positief. Het integrale interview (via de website van Buitenhof na te zien) is nu uitgegeven in een boekje Regels zijn regels, aangevuld met een nawoord van Pessers waarin ze een aantal uitspraken nader toelicht. Het boekje telt 44 bladzijden en kost nog geen 4 euro. Ik had hier al eerder laten doorschemeren dat ik geen fan van dit kabinet Balkenende ben, en als je dit boekje leest schaam je je diep dat wij in Nederland een regering hebben die een beleid voert dat knaagt aan de grondbeginselen van onze rechtsstaat. Door Balkenende en Verdonk (die als CDA en VVD na de verkiezingen verder kunnen regeren hoogstwaarschijnlijk vice-premier wordt!) worden grenzen overschreden die de vermeende sociaal-economische verdiensten van deze regering doen verbleken en waartegen slechts één remedie kan dienen: wegstemmen! Enfin, lees dit boekje maar.

04 augustus 2006

Spaanse Burgeroorlog

Het stond al een poosje op mijn verlanglijstje om een goed boek over de Spaanse burgeroorlog te lezen. Onlangs verscheen De strijd om Spanje. De Spaanse Burgeroorlog 1936-1939 van Anthony Beevor, van wie ik eerder boeiende boeken over Stalingrad en de ondergang van Berlijn in 1945 las. Ook deze pil boeit, al moet je soms flink doorbijten. De strijd ging officieel tussen de republikeinen en de nationalisten, maar vooral de linkse republikeinen waren een verzameling van vele soorten partijen, vakbonden en bondgenoten. Het duizelt je soms van de namen en afkortingen. De rechtse nationalisten waren aanvankelijk eveneens divers, maar Franco wist de boel snel te centraliseren, wat trouwens één van de belangrijkste pilaren onder zijn latere overwinning bleek. De republikeinen bleven tot op het eind verdeeld en waren soms meer met elkaar bezig dan met de tegenstander. Vooral de communisten probeerden zich de juiste uitgangspositie voor na de te winnen oorlog te verschaffen. De strijd was vanaf het begin ongelijk, ook al waren beide partijen wat betreft strijders getalsmatig in evenwicht. De republikeinen (die zich terecht erop beriepen de officiële en democratisch gekozen regering te vertegenwoordigen) kregen behalve van de Sovjetunie geen steun vanuit het buitenland, terwijl Franco flink profiteerde van de de hulp uit Duitsland en Italië. Door de incapabele republikeinse militaire leiders liepen vele onnodige veldslagen op een jammerlijke mislukking uit, zodat men zichzelf verzwakte. Nadat de nationalisten van Franco een stad of gebied hadden veroverd, startten zij er huiveringwekkende zuiveringen, waarbij vele tienduizenden voor het vuurpeloton moesten verschijnen. Het boek geeft geen antwoord op de vraag hoe het heeft kunnen gebeuren dat het westen tot de dood van Franco in 1975 (!) deze fascist ongestoord zijn gang heeft laten gaan. Maar daarvoor is dit boek ook niet bedoeld; het geeft uitputtend inzicht in het verloop van drie jaar burgeroorlog in een periode dat Hitler de aandacht in Europa voor zich opeiste. Beevor geeft ook enkele opvallende feiten. Terwijl ik het tegenovergestelde aannam, bleek Spanje al ver voor de oorlog het land te zijn met procentueel het minste kerkbezoek. De katholieke kerk steunde openlijk de nationalisten, en de paus feliciteerde Franco in 1939 met zijn overwinning. De kerk praatte gewelddaden tegen de republikeinen en republikeinse bevolkingsgroepen goed, en schreeuwde moord en brand wanneer de propaganda van Franco een misdaad tegen een priester meldde. Bij het bezoek van paus JHP 2 aan Spanje in 2003 noemde hij de niet eens bewezen moord op priesters door de republikeinen een geplande misdaad, maar repte met geen woord over de vele priesters die door de nationalisten zijn vermoord. Zou dat de reden zijn geweest voor de koele ontvangst door de huidige Spaanse premier van de nieuwe paus onlangs? Feit is in elk geval dat de Spaanse burgeroorlog de gemoederen in Spanje nog flink bezighoudt, vooral ook omdat men er pas ruim 30 jaar mee bezig mág zijn. Beevor maakt ook duidelijk dat de steun die de republikeinen uit verschillende landen kregen aan gevechtskracht weinig voorstelde. De hulp uit de Sovjetunie was weliswaar noodzakelijk om overeind te blijven, maar was onder de maat om de oorlog te kunnen winnen. Bovendien had Stalin niet zoveel belangstelling voor Spanje; hij had intern en met Hitler en Engeland wel andere zaken aan zijn hoofd. Enfin, een rijk en gevarieerd boek dat zich niet makkelijk laat lezen.
Meer Leeslog in eerdere maanden - zie de 'archives' in de rechterkolom.